حقوق را مجموعه قواعد و مقررات حاکم بر اعمال و رفتارهای اشخاص ، در اجتماع تعریف می کنند. بیمار نیز بعنوان عضو جامعه به لحاظ وضعیت بیمار شدن، حقوقی دارد .

اما در گروه بندیها و تقسیمات حقوقی ، حقوق بیمار در کدام دسته قرار می گیرد. در زمره حقوق خصوصی است یااز فروعات حقوق عمومی ؟

 اینکه این رشته از حقوق در قالب کدام تقسیم بندی قرار می گیرد بحثی مفصل دارد. اما با توجه به تعریف حقوق خصوصی (تنظیم روابط اشخاص با یکدیگر ) و حقوق عمومی (تنظیم روابط اشخاص با نهادها و سازمانهای حکومتی ) می توان نتیجه گرفت که حقوق  بیمار بیشتر وابسته به حقوق خصوصی می باشد زیرا یک  نوع رابطه شخصی بین بیمار با پزشک و موسسات در مانی می باشد. ولی این رابطه بدون حمایت از جانب حقوق عمومی راه بجایی نخواهد برد .

در رابطه با حقوق بیمار مطالب زیر بررسی می شود :

1- منشور حقوق بیمار 2- حقوق بیمار در مراکز درمانی 3- حقوق بیمار و قوانین هر چند حقوق بیمار گاها تحت عناوینی مثل اخلاق پزشکی یاتعهدات پزشکی، سوگند نامه پزشکی نیز مطرح می شود ولی این اصطلاحات جامع نبوده و خاص می باشند و جامع ترین عنوان همان حقوق بیمار می باشد که در قالب آن می توان تمام مسائل و مباحث را بررسی نمود .

حقوق بیمار می تواند یکی از انواع حقوق شهروندی باشد و به همین دلیل نیاز به حمایت حقوق عمومی دارد. بند 12 اصل سوم قانون اساسی به تعمیم بهداشت و بیمه برای تمام شهروندان تاکید دارد و در اصل 29 ق.ا به صراحت به برخورداری از خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت های پزشکی به صورت بیمه و غیره برای همگان بعنوان یک حق در فصل سوم قانون اساسی که به حقوق ملت اختصاص یافته است پرداخته شده است. در اجرای این اصول قوانین حمایتی در دیگر قوانین مثل قوانین جزایی – تعزیرات حکومتی – وزارت خانه های مرتبط با بهداشت و سلامت – بیمه – و برنامه های فرهنگی ، اقتصادی پنج ساله کشور آورده شده است .

هدف ما این است که، اگر فردی بعنوان بیمار وارد سیستم درمان شود چطور با وی برخورد می شود ؟ آیا حقوق وی در مراکز درمانی از نظر دریافت خدمات بهداشتی و درمانی رعایت می شود ؟ آیا متناسب با شأن و کرامت انسانی صادقانه با او برخورد می شود ؟ آیا مردم به حقوق خود در چنین محیطهایی آشنا هستند ؟ اگر حقوق بیمار رعایت نگردد ، چه مرجعی صالح به رسیدگی می باشد و آیا اصولا مرجعی وجود دارد ؟

1-    منشور حقوق بیمار

در خصوص حقوق بیمار دو منشور تصویب و ابلاغ شده که جهت آگاهی مردم عین متن آنها آورده می شود منشور اول در ده بند بوسیله معاونت سلامت وزارت بهداشت درمان وآموزش پزشکی  درزمستان 1381 به واحدهای بهداشتی درمانی ابلاغ شده است که متن آن به شرح زیر است .

1-بیمار حق دارد در اسرع وقت درمان ومراقبت مطلوب ، موثر و همراه با احترام کامل را بدون توجه به عوامل نژادی ، فرهنگی و مذهبی از گروه درمان انتظار داشته باشد .

2-بیمار حق دارد محل بستری ، پزشک ، پرستار وسایر اعضای گروه معالج را در صورت تمایل بشناسد .

3- بیمار حق دارد در خصوص مراحل تشخیص ، درمان و سیر پیشرفت بیماری خود اطلاعات ضروری را شخصا و یا در صورت تمایل از طریق یکی از وابستگان از پزشکی معالج درخواست نماید بطوری که در فوریت های پزشکی این امر نباید منجر به تاخیر در ادامه درمان یا تهدید جانی بیمار گردد .

4- بیمار حق دارد قبل از معاینات و اجرای درمان اطلاعات ضروری در خصوص عوارض احتمالی و یا کاربرد سایر روش ها را در حد درک خود از پزشک معالج دریافت ودر انتخاب شیوه نهایی درمان مشارکت نماید .

5- بیمار حق دارد در صورت تمایل شخصی و عدم تهدید سلامتی آحاد جامعه طبق موازین قانونی ، رضایت شخصی خود رادر خاتمه ی درمان اعلام و یا به دیگر مراکز درمانی مراجعه نماید .

6- بیمار حق دارد جهت حفظ حریم شخصی خود از محرمانه ماندن محتوای پرونده ی پزشکی ، نتایج معاینات و مشاوره های بالینی جز در مواردی که براساس وظایف قانونی از گروه معالج استعلام صورت می گیرد ، اطمینان حاصل نماید .

7- بیمار حق دارد از رازی داری پزشک و دیگر اعضای تیم معالج برخوردار باشد لذا حضور بالینی افرادی که مستقیما در روند درمان شرکت ندارند موکول به کسب اجازه ی بیمار خواهد بود .

8- بیمار حق دارد از دسترسی به پزشک معالج و دیگر اعضای اصلی گروه معالج در طول مدت بستری ، انتقال ، و پس از ترخیص اطمینان حاصل نماید .

9-بیمار حق دارد که با کسب اطلاع کامل از نوع فعالیت های آموزشی و پژوهشی بیمارستان که بر روند سلامتی و درمان او موثرند تمایل و رضایت شخصی خود به مشارکت درمانی را اعلام و یا در مراحل مختلف پژوهش از ادامه همکاری خودداری نماید .

10- بیمار حق دارد در صورت ضرورت اعزام وادامه ی درمان در سایر مراکز درمانی ، قبلا از مهارت گروه معالج ، میزان تعرفه ها و پوشش بیمه های خدمات درمانی در مراکز درمانی مقصد مطلع گردد .

این ده بند بعنوان یک متن اخلاقی و ارشادی خوب می باشد. اما همانطوریکه پیداست بسیار شعارگونه و تمام زوایای حقوق بیمار و ضمانت اجراها در آن نیامده است به هر حال منشور فوق الذکر در نهایت جای خود رابه منشور دیگری که دردهم آبان 1388 در پنج فراز وچندین بند به مراکز درمانی ابلاغ گردید داد که به نظر می رسد این منشور بخشی از کاستیهای منشور قبلی را برطرف، جامع تر ، منسجم تر وتا حدودی نیز به بحث ضمانت اجرا نیز پرداخته است .

متن این منشور به شرح زیر می باشد :

مقدمه

یکایک افراد جامعه متعهد به حفظ و احترام به کرامت انسانها می باشند این امر در شرایط بیماری از اهمیت ویژه ای برخوردار است براساس قانون اساسی توجه به کرامت والای انسانی از اصول پایه نظام جمهوری اسلامی بوده ، دولت موظف است خدمات بهداشتی – درمانی را  برای یکایک افراد کشور تامین کند براین اساس ارائه خدمات سلامت باید عادلانه و مبتنی براحترام به حقوق و رعایت کرامت انسانی بیمار صورت پذیرد این منشور با توجه به ارزشهای والای انسانی ومبتنی بر فرهنگ اسلامی و ایرانی و برپایه برابری کرامت ذاتی تمامی گیرندگان خدمات سلامت و با هدف ، حفظ ، ارتقاء و تحکیم رابطه انسانی میان ارائه کنندگان و گیرندگان خدمات سلامت تنظیم شده ا ست.

فراز یک – دریافت مطلوب خدمات سلامت حق بیمار است .

- ارائه خدمات سلامت باید :

1-1- شایسته  شان و منزلت انسان و با احترام به ارزشها ، اعتقادات فرهنگی ومذهبی باشد .

1-2- بر پایه ی صداقت ، انصاف ، ادب و همراه با مهربانی باشد .

1-3- فارغ از هر گونه تبعیض از جمله قومی ، فرهنگی ، مذهبی ، نوع بیماری و جنسیتی باشد .

1-4- براساس دانش روز باشد .

1-5- مبتنی بر برتری منافع بیمار باشد .

1-6- در مورد توزیع منابع سلامت مبتنی بر عدالت و اولویت های درمانی بیماران باشد .

1-7- مبتنی بر هماهنگی ارکان مراقبت اعم از پیشگیری ، تشخیص ، درمان و توانبخشی باشد .

1-8- به همراه تامین کلیه امکانات رفاهی پایه و ضروری و به دور از تحمیل درد و رنج ومحدودیتهای غیر ضروری باشد .

1-9- توجه ویژه ای به حقوق گروههای آسیب پذیر جامعه از جمله کودکان ، زنان باردار – سالمندان ، بیماران روانی ، زندانیان ، معلولان ذهنی و جسمی وافراد بدون سرپرست داشته باشد .

1-10- در سریع ترین زمان ممکن و با احترام به وقت بیمار باشد .

1-11- با در نظر گرفتن متغیرهایی چون زبان ، سن وجنس گیرندگان خدمت باشد .

1-12- در مراقبت های ضروری و فوری (اورژانس ) بدون توجه به تامین هزینه ی آن صورت گیرد در موارد غیر فوری (الکتیو) براساس ضوابط تعریف شده باشد .

1-13- در مراقبت های ضروری و فوری (اورژانس ) در صورتی که ارائه خدمات مناسب ممکن نباشد لازم است پس از ارائه ی خدمات ضروری وتوضیحات لازم ، زمینه انتقال بیمار به واحد مجهز فراهم گردد.

1-14- در مراحل پایانی حیات که وضعیت بیماری غیر قابل برگشت و مرگ وبیمار قریب الوقوع می باشد با هدف حفظ آسایش وی ارائه گردد . منظور از آسایش کاهش درد و رنج بمیار ، توجه به نیازهای روانی ، اجتماعی ، معنوی و عاطفی وی و خانواده اش در زمان احتضار می باشد بیمار در حال احتضار حق دارد در آخرین لحظات زندگی خویش با فردی که می خواهد همراه گردد .

فراز دو- اطلاعات باید به نحوی مطلوب وبه میزان کافی در اختیار بیمار قرار گیرد .

2-1- محتوای اطلاعات باید شامل موارد ذیل باشد :

2-2-1- مفاد منشور حقوق بیمار در زمان پذیرش .

2-1-2- ضوابط و هزینه های قابل پیش بینی بیمارستان اعم از خدمات درمانی و غیر درمانی وضوابط بیمه ومعرفی سیستم های حمایتی در زمان پذیرش

2-1-3- نام ، مسئولیت و رتبه ی حرفه ای اعضاء گروه پزشکی مسئول ارائه مراقبت از جمله پزشک – پرستار ودانشجو و ارتباط حرفه ای آنها با یکدیگر .

2-1-4- روش های تشخیص ودرمانی و نقاط ضعف وقوت هر روش و عوارض احتمالی آن ، تشخیص بیماری ، پیش آگاهی و عوارض آن ونیز کلیه ی اطلاعات تاثیر گذارد در روند تصمیم گیری بیمار .

2-1-5- نحوه دسترسی به پزشک معالج و اعضای اصلی گروه پزشکی در طول درمان

2-1-6- کلیه ی اقداماتی که ماهیت پژوهشی دارند .

2-1-7- ارائه آموزش های ضروری برای استمرار درمان .

2-2- نحوه ارائه اطلاعات باید به صورت ذیل باشد :

2-2-1- اطلاعات باید درزمان مناسب و متناسب با شرایط بیمار از جنبه اضطراب و درد و ویژگیهای فردی وی از جمله زبان ، تحصیلات و توان درک در اختیار وی قرار گیرد . مگر اینکه :

- تاخیر در شروع درمان به واسطه ی ارائه اطلاعات فوق سبب آسیب به بیمار گردد (در این صورت انتقال اطلاعات پس از اقدامات ضروری ، در اولین زمان مناسب باید انجام شود ).

- بیمار علی رغم اطلاع از حق دریافت اطلاعات ، از این امر امتناع نماید که در این صورت باید خواست بیمار محترم شمرده شود ، مگر اینکه عدم اطلاع بیمار ، وی یا سایرین را در معرض خطر جدی قرار دهد .

2-2-2- بیمار می تواند به کلیه ی اطلاعات ثبت شده در پرونده بالینی خود دسترسی داشته باشد و تصویر آن را دریافت نموده وتصحیح اشتباهات مندرج در آن را درخواست نماید .

فراز سوم – حق انتخاب وتصمیم گیری آزادانه بیمار در دریافت خدمات سلامت باید محترم شمرده شود .

3-1- محدوده انتخاب وتصمیم گیری درباره مواد ذیل می باشد .

3-1-1- انتخاب پزشک معالج ومرکز ارائه کننده خدمات سلامت در چارچوب ضوابط

3-1-2- انتخاب و نظر خواهی از پزشک دوم به عنوان مشاور

3-1-3- شرکت یا عدم شرکت در هر گونه پژوهش ، با اطمینان از اینکه تصمیم گیری وی تاثیر در تداوم ونحوه دریافت خدمات سلامت نخواهد داشت .

3-1-4- قبول یا رد درمانهای پیش نهادی پس از آگاهی از عوارض احتمالی ناشی از پذیرش یا رد آن مگر در موارد خودکشی یا مواردی که امتناع از درمان شخصی دیگری را در معرض خطر جدی قرار می دهد .

3-1-5- اعلام نظر قبلی بیمار در مورد اقدامات درمانی آتی در زمانی که بیمار واجد ظرفیت تصمیم گیری می باشد ثبت و بعنوان راهنمای اقدامات پزشکی در زمان فقدان ظرفیت تصمیم گیری وی با رعایت موازین قانونی مد نظر ارائه کنندگان خدمات سلامت و تصمیم گیرنده جایگزین بیمار قرار گیرد .

3-2- شرایط انتخاب و تصمیم گیری شامل موارد ذیل می باشد .

3-2-1- انتخاب وتصمیم گیری بیمار باید آزادانه وآگاهانه ، مبتنی بر دریافت اطلاعات کافی وجامع (مذکور در بند دوم ) باشد .

3-2-2- پس از ارائه اطلاعات ، زمان لازم وکافی به بیمار جهت تصمیم گیری وانتخاب داده شود .

فراز چهار – ارائه خدمات سلامت باید مبتنی بر احترام به حریم خصوصی بیمار (حق خلوت ) و رعایت اصل راز داری باشد .

4-1- رعایت اصل راز داری راجع به کلیه ی اطلاعات مربوط به بیمار الزامی است ، مگر در مواردی که قانون آن را استناد کرده است .

4-2- در کلیه مراحل مراقبت اعم از تشخیص و درمانی باید به حریم خصوصی بیمار اقدام گذاشته شود ضروری است بدین منظور کلیه امکانات لازم جهت تضمین حریم خصوصی بیمار فراهم گردد .

4-3- فقط بیمار و گروه درمانی و افراد مجاز از طرف بیمار و افرادی که به حکم قانون مجاز تلقی می شوند می توانند با اطلاعات دسترسی داشته باشند.

4-4- بیمار حق دارد در مراحل تشخیص از جمله معاینات ، فرد معتمد خود را همراه داشته باشد همراهی یکی از والدین کودک در تمام مراحل درمان حق کودک می باشد مگر اینکه این امر بر خلاف ضرورت های پزشکی باشد .

فراز پنجم – دسترسی به نظام کارآمد رسیدگی به شکایت حق بیمار است .

5-1- هر بیمار حق دارد در صورت ادعای نقص حقوق خود که موضوع این منشور است بدون اختلال در کیفیت دریافت خدمات سلامت به مقامات ذی صلاح شکایت نماید .

5-2- بیماران حق دارند از نحوه رسیدگی ونتایج شکایت خود آگاه شوند .

5-3- خسارت ناشی از خطای ارائه کنندگان خدمات سلامت باید پس از رسیدگی و اثبات مطابق مقررات در کوتاه ترین زمان ممکن جبران شود .

در اجرای مفاد این منشور در صورتی که بیمار به هر دلیلی فاقد ظرفیت تصمیم گیری باشد اعمال کلیه ی حقوق بیمار مذکور در این منشور برعهده تصمیم گیرنده قانونی جایگزین خواهد بود البته چنانچه تصمیم گیرنده جایگزین برخلاف نظر پزشک مانع در مان بیمار شود ، پزشک می تواند از طریق مراجع ذیربط درخواست تجدید نظر در تصمیم گیری را بنماید چنانچه بیماری که فاقد ظرفیت کافی برای تصمیم گیری است ، اما می تواند در بخشی از روند درمان معقولانه تصمیم بگیرد ، باید تصمیم او محترم شمرده شود .

از بررسی ا&#